میکروفلور عادی دستگاه گوارش مرغ ها
مدت زمان مطالعه : حدود 7 دقیقه
در دستگاه گوارش همه جانوران میلیاردها باکتری، مخمر و پروتوزوآ (تک‌یاخته) زندگی می‌کنند که مجموعه آنها را «میکروفلور» یا «میکروبایوتا» می‌نامند.
این مجموعه عظیم از میکروارگانیزم‌ها، شامل بیش از 400 گونه موجودات ذره‌بینی زنده است و شمار آنها در دستگاه گوارش از 100تریلیون (1014) فراتر می‌رود.
حضور این جمعیت پرشمار از میکروارگانیزم‌ها در دستگاه گوارش، برای ادامه زندگی جانوران بی‌اندازه ضروری است، چنان‌که بدون یک میکروفلور سالم و متنوع، ادامه حیات امکان‌پذیر نخواهد بود.
دستگاه گوارش نوزاد انسان، گوساله به هنگام زایمان، و جوجه پرندگان به هنگام هچ، سترون (استریل) و بدون میکروارگانیزم‌های گوناگون است، اما با نخستین نفس، و با نخستین تماس با دنیای خارج، میلیون‌ها میکروارگانیزم گوناگون به دستگاه گوارش سرازیر می‌شوند، و میکروبایوتای دستگاه گوارش را تشکیل می‌دهند، که در آن، باکتریهای زنده سودمند، اکثریت عمده را دارند.
همزیستی مشترک
گاهی این پرسش پیش می‌آید که چرا بدن انسان و دیگر جانوران، به این همه موجود زنده اجازه می‌دهند که در دستگاه گوارش آنها به زندگی ادامه دهند و چگونه حضور آنها را که برخی زیان‌آور هستند تحمل می‌کنند؟
واقعیت این است که میان این موجودات بی‌شمار، و میزبان آنها، یک رابطه دو سویه بسیار پیچیده، با یک دلیل بسیار ساده وجود دارد که در مدت هزاران سال پدید آمده، و سازمان یافته است. دلیل ساده این همزیستی این است که انسان، دام، طیور، و دیگر جانوران، در دستگاه گوارش خود، جای آسوده و نسبتاً امنی برای این موجودات فراهم کرده‌اند که در آن انواع مواد غذایی، در محیطی مرطوب و با دمای مناسب در دسترس آنها قرار دارد.
در برابر این مهمان‌نوازی دست و دل بازانه، بیشتر این مهمانان نیز کارهای سودمندانه‌ای برای میزبان خود انجام می‌دهند که برای ادامه حیات میزبان آنها ضروری است. یک نکته دیگر نیز این است که موجودات زنده راهی برای جلوگیری از ورود این میکروارگانیزم‌ها به درون دستگاه گوارش خود ندارند زیرا دستگاه گوارش آنها همواره با محیط خارج در تماس می‌باشد.
کارهای سودمندانه اساسی میکروفلور، برای میزبان، اینها هستند:
• کمک به هضم خوراک
• شکستن سلولز و دیگر مواد پلی‌ساکاریدی که آنزیم‌های میزبان نمی‌توانند آنها را بشکنند.
• کمک به سنتز، و جذب ویتامین‌ها و مواد معدنی
• تقویت و برانگیختن سیستم ایمنی
• مبارزه با بیماری‌زاها
آشفتگی‌ها:
اما این شرایط طبیعی دستگاه گوارش همیشه پا بر جای نمی‌ماند و مانند همه چیزهای دیگر زندگی، از عوامل گوناگون درونی و بیرونی دستگاه گوارش تأثیر می‌پذیرد و در بسیاری مواقع درهم می‌ریزد و آشفته می‌شود. آنگاه است که کارآیی میکروفلور نیز تضعیف می‌شود، و روی عملکرد میزبان (تولید، تولیدمثل، و سلامتی) تأثیر منفی می‌گذارد.
عواملی که سبب آشفتگی دستگاه گوارش طیور می‌شوند را در زیر آورده‌ایم:
• بیماری‌های دستگاه گوارش
• چالش با بیماری‌زاها (بالا بودن بار میکروبی محیط)
• مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
• تغییرات جیره
• ناکافی بودن جیره
• آلودگی‌های آب و خوراک
• جا به‌جایی / نقل و انتقال (به ویژه جوجه‌ها)
• اثرات بالا رفتن سن (مرغ‌های مادر و تخمگذار)
• تراکم بالای گله
• کیفیت هوا، دمای نامناسب
• رفتار کارگران
• استرس‌ها (واکسیناسیون، مدیریت نادلخواه، …)
تحمل بیماری‌زاها و فرصت‌طلب‌ها
پرسشی که هنوز پاسخ کامال قانع‌کننده‌ای به آن داده نشده این است که چرا انسان، دام، طیور، و دیگر جانوران حضور میکروب‌های بیماری‌زا در دستگاه گوارش را تحمل می‌کنند.
یک پاسخ ساده شاید می‌تواند این باشد که راهی برای جلوگیری از ورود میکروب‌هایی که نه تنها سودی برای میزبان ندارند بلکه احتمال دارد که میزبان را دچار بیماری هم کنند، وجود ندارند. میکروب‌ها، در همه جا، به تعداد بالا حضور دارند و نمی‌توان آنها را از محیط زندگی ریشه‌کن کرد، چه سودمند، و چه بیماری‌زا. هرچند که می‌توان با تدابیر بایوسکیوریتی و پاکیزگی، شمار آنها را در محیط زندگی کنترل کرد.
پس از کشف آنتی‌بیوتیک‌ها در میانه جنگ دوم جهانی، گمان می‌رفت که می‌توان باکتریهای بیماری‌زا را کاملاً شکست داد، اما این موجودات ریز هوشمند راه‌های تازه‌ای برای نجات خود از نابودی پیدا کردند که درباره آن باید در جای جداگانه‌ای گفتگو کرد. استفاده نادرست و نابجا از آنتی‌بیوتیک‌ها اکنون جهان را با خطر بزرگ باکتریهای بیماری‌زایی روبرو کرده است که در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم شده‌اند، و در این پیش‌آمد انگشت اتهام بیش از هرجا، به سوی مرغداری‌هایی گرفته شده است که آنتی‌بیوتیک‌ها را برای پیشگیری، و نه درمان بیماری‌ها مصرف می‌کنند.
سودمندها در برابر بیماری‌زاها
گروهی از جمعیت فلور میکروبی (میکروفلور- میکروبیوتا) را باکتری‌هایی تشکیل می‌دهند که آنها را «دوست» می‌نامیم زیرا فعالیت آنها برای ادامه زندگی در محیط امن دستگاه گوارش، به سود میزبان تمام می‌شود و ادامه زندگی آنها با سلامتی میزبان تضمین می‌گردد. این همزیستی مسلامت‌آمیز طی میلیون‌ها سال پدید آمده و تکامل یافته است.
در برابر باکتریهای «دوست»، باکتریهای «بد» قرار دارند. روند زندگی این باکتری‌ها به گونه‌ای است که نتیجه فعالیت و ادامه حیات آنها به زیان میزبان است. این باکتری‌ها نیز ساکنین دیرین دستگاه گوارش هستند، خوراک خود را از دستگاه گوارش به دست می‌آورند و موادی را که تولید می‌کنند در محیط دستگاه گوارش رها می‌سازند. این مواد، سموم گوناگونی هستند که شدت و نوع بیماری‌زایی آنها متفاوت است. هرچند حضور این «دشمنان» همیشگی است، اما تا هنگامی که یک یا چند عامل درونی یا بیرونی توازن مثبت باکتریهای «خوب» نسبت به «بدها» را تغییر نداده‌اند، موادی که حاصل زندگی «بدها» است توانایی ایجاد عفونت و بیماری را نخواهند داشت. علل برهم خوردن تعادل میکروفلور دستگاه گوارش، که به چیرگی «بدها» می‌انجامد را پیش‌تر باز گفتیم.
بنابراین، رمز حفظ یک گله سالم در این است که تعادل میکروبی دستگاه گوارش مرغ‌ها به سود باکتریهای خوب حفظ شود، اما اینکار تا چه اندازه شدنی است، و چگونه می‌توان به آن دست یافت .آیا ترکیب میکروفلور دستگاه گوارش همیشه ثابت می‌ماند؟
ترکیب میکروفلور دستگاه گوارش همه حیوانات، از جمله جوجه‌ها، گوساله‌ها و نوزادان انسان در آغاز زندگی، با ترکیب آن پس از رشد نسبی، متفاوت است و به تدریج تغییر می‌کند.
نوع و شمار باکتری‌هایی که در دستگاه گوارش جوجه‌ها وجود دارد با آنچه در مرغ‌ها هست تفاوت می‌کند. این تغییرات، به سن، نوع خوراک، محیط زندگی، مصرف داروها، و مانند اینها بستگی دارد. از عواملی که روی تغییر میکروفلور دستگاه گوارش اثر جدی می‌گذارند استرس‌های گوناگون است. استرس‌ها سبب کاسته شدن از شمار باکتریهای سودمند، و افزایش شمار و فعالیت بیماری‌زاها و عفونت‌زاهای فرصت‌طلب می‌شوند. استرس‌ها می‌توانند روی سلامتی و وضع ویلی‌های دستگاه گوارش اثر منفی بگذارند و هضم و جذب مواد مغذی را آشفته سازند. همه این عوامل می‌توانند دست به دست هم دهند و از سودآوری گله‌های مرغ تخمگذار، و گوشتی بکاهند.
جمعیت میکروبی دستگاه گوارش مجموعه عظیمی از میکروارگانیزم‌های زنده سودمند است، که هرچند منشأ بیرونی دارد، اما به سبب نقش گسترده آن در سرنوشت و تندرستی موجودات زنده، به عنوان یک عضو بدن پذیرفته شده است.
هرگاه این جمعیت میکروبی از توازن برخوردار باشد به عملکرد گله مرغ‌ها کمک بزرگی می‌کند.
توازن این جمعیت میکروبی، در مرغداری‌های صنعتی، همواره در خطر آشفتگی قرار دارد (استرس‌ها، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، و…) پشتیبانی از جمعیت میکروبی دستگاه گوارش تنها راه بازگرداندن آن به شرایط طبیعی است.
منبع: نیکوتک